Twórcą teorii starożytnego atomizmu greckiego był Leukippos (Leucyp z Miletu). Ten grecki filozof już połowie V wieku p.n.e. sformułował zasadnicze twierdzenie materializmu atomistycznego, zgodnie z którym wszystko w świecie składa się z maleńkich, prostych, niepodzielnych cząstek (atomów) i próżni.
Geneza poglądów Leukipposa
W swej działalności Leukippos pozostawał metodycznie wierny jońskiej tradycji uprawiania filozofii. Zależało mu na stawianiu i rozwiązywaniu konkretnych problemów, a nie na działalności nauczycielskiej.
Wychodził z założeń szkoły eleackiej, przyjmując pogląd o istnieniu jednego i niezniszczalnego „bytu”, jednocześnie jednak zdawał sobie sprawę z tego, że obserwacje wskazują na istnienie w przyrodzie faktycznej wielości oraz ruchu. Uważał, że skoro doświadczenie daje dowody na realne istnienie ruchu, musi istnieć logiczne wytłumaczenie takiego stanu rzeczy.
Jedyny zachowany cytat z Leucypa, pozwala przypuszczać, że był on deterministą:
Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności. – Leukippos
Leukippos doszedł do wniosku, że istnieje zarówno „byt” jak i „nie-byt”. Na ten pierwszy składa się nieskończona ilość cząstek, w swej jednostkowej masie najmniejszych i niepodzielnych, poruszających się w otaczającej pustce („nie-bycie”). Cząstki te zostały nazwane atomami, od greckiego słowa „atomos” znaczącego tyle, co niepodzielny, nie dający się rozłożyć na części. Atomy jak i próżnia współistnieją razem i wzajemnie warunkują swoje istnienie.
Leukippos a Demokryt z Abdery
Na temat życia i poglądów Leukipposa już w starożytności brakowało pewnych informacji. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy była postać jego wielkiego ucznia, Demokryta, który rozwijając poglądy mistrza w znacznej mierze przesłonił jego dokonania.
W chwili obecnej wydaje się być nieosiągalne wyodrębnienie autorstwa poszczególnych pomysłów teorii atomistycznej. Pomimo, iż przekazy nauki atomistów pozostały wyłącznie w sformułowaniu Demokryta, część badaczy twierdzi, że niektóre dzieła są mu przypisywane niesłusznie. Dla przykładu „Wielki ład świata”, który stanowi podstawę dla traktatu Demokryta „Mały ład świata”, może być autorstwa Leukipposa.
Pomimo trudności w rozdzieleniu pomysłów tych dwóch myślicieli, przyjmuje się, że Leucyp nakreślił najbardziej ogólne założenia i podstawy teorii atomistycznej struktury rzeczywistości, natomiast atomizm Demokryta rozbudował tę teorię i powiązał ją z doświadczeniem.
Starożytny atomizm grecki
Rozważania nad istotą zjawisk przyrodniczych mają równie długą historię jak i sama grecka myśl filozoficzna. Pierwszym problemem, który postawiła ona przed sobą, było zagadnienie rzeczywistej natury wszechrzeczy i sposobu przybierania przez tą naturę postaci zmysłowo rozróżnialnych zjawisk przyrodniczych. Na przestrzeni wieków myśliciele skupiali swoją uwagę na bycie, przyrodzie i rzeczywistości, zastanawiając się nad tym, co stanowi jej „istotę”.
Najbardziej spójną i do dziś jeszcze zaskakującą swoją aktualnością jest teoria starożytnego atomizmu materialistycznego. Ten sposób pojmowania przyrody, polegający na uznaniu istnienia nieskończonej ilości cząsteczek poruszających się w próżni, stał się w starożytności podstawowym kanonem materialistycznego spojrzenia na świat.
Atomizm stanowi najdoskonalszą teorię wydaną przez pierwszą epokę greckiej myśli filozoficznej. Leucypowi i Demokrytowi udało się stworzyć najpełniejszy w całej starożytności system filozofii materialistycznej, uwzględniający własną wizję przyrody, duszy i rzeczywistości. Ich poglądy na przyczynowość nauki i subiektywność ludzkich zmysłów, również stanowią ważny etap rozwoju myśli filozoficznej.
Równie duży wpływ na rozwój filozofii wnosi Epikur, który sięgając do materializmu Demokryta, jako jedynego przyczynowego systemu i rozwijając mechanistyczną koncepcję świata, dochodzi do wniosku, iż przyroda tłumaczy się sama, bez udziału bóstw. Idea atomizmu i atomistycznej budowy świata jest ogólnym, abstrakcyjnym tłumaczeniem „istoty” rzeczywistości. Jako hipoteza naukowa stanowi podstawę późniejszego atomizmu XIX-wiecznego i inspirująco wpływa na rozwój nauk przyrodniczych.
Źródła:
- Legowicz J., „Historia filozofii starożytnej grecji i Rzymu”, Warszawa 1973
- „Krótki zarys historii filozofii”, pod red. M.T. Jowczuka i in., tłum. [z ros.] M. Drużkowski i in., Warszawa 1969
- Tatarkiewicz W., „Historia filozofii” tom I, Warszawa 1999
- Palacz R., „Klasycy filozofii”, Warszawa 1988