Odrzucana już przez współczesne sobie elity intelektualne filozofia atomizmu, odrodziła się w Ogrodzie Epikura. Myśliciel ten żył w latach 341-270 p.n.e., a urodził się na wyspie Samos, gdzie pobierał nauki u kontynuatora Demokryta – Nauzyfanesa. Po pięciu latach wykładania filozofii w Mitylenie i Lampsakos, Epikur przybywa do Aten i zakłada tu własną szkołę („Ogród Epikura”).
Epikur a etyka
Za główne zadanie filozofii myśliciel uważa stworzenie etyki – nauki o postępowaniu prowadzącym do szczęścia. Jednak etykę można opracować jedynie pod warunkiem, że określone zostanie miejsce, które człowiek, jako cząstka przyrody, w niej zajmuje.
Dlatego też Epikur nie uznaje badania przyrody dla niej samej. Uważa, że należy się nią zajmować tylko wtedy, gdy pomoże to w uzyskaniu przez człowieka szczęścia. Nauka o przyrodzie powinna uspokoić człowieka i udowodnić, że świat nie stanowi dla niego zagrożenia.
Atomizm Epikura
Posługując się wyjściowymi tezami atomistyki Demokryta, Epikur usiłuje dowieść, że przyjęta przez niego demokretyjska nauka o przyczynowej konieczności wszystkich zjawisk przyrody nie powinna prowadzić do wniosku, że człowiek pozbawiony jest wolności. W granicach konieczności trzeba pokazać ludziom drogę do wolności.
Kierując się tą myślą, Epikur przerabia atomistyczną teorię Demokryta. Przyczynę ruchu atomów pojmował nie jako mechaniczną konieczność zewnętrzną, ale uwarunkowaną właściwościami atomu. Teoria ta była całkowicie mechanistyczna, bowiem ruch atomów powodował jedynie ich ciężar.
Spowodowało to, iż obok demokratejskich: kształtu, szyku i położenia, Epikur stawia ciężar jako kolejne ważne obiektywne określenie atomu. Ponieważ ruch atomów tłumaczył wyłącznie mechanicznym ciężarem, mógł on się odbywać jedynie w kierunku z góry na dół.
Aby wytłumaczyć wszelkie zmiany zachodzące w świecie, Epikur przyjmuje teorię, że spadające atomy odchylają się do pionu. Wystarcza to do stworzenia różnorodności w układzie świata, a także jest koniecznym warunkiem wolności człowieka. Kolejną tezą Epikura, powiązaną z ciężarem atomów jest myśl, iż nieskończona jest jedynie ilość atomów. Ilość ich form jest tymczasem ograniczona, ponieważ atomy nie mogą posiadać dużego ciężaru.
Szczęście w epikureizmie
Tłumaczenie zjawisk, jako wyniku mechaniczne działających sił ma dla Epikura kluczowe znaczenie. Pozwala mu bowiem udowodnić, iż przyroda działa samoistnie, bez udziału jakichkolwiek bóstw. Epikur choć nie jest ateistą i uznaje istnienie bogów, uważa za niemożliwe, aby wtrącali się oni w losy świata.
Żyją w przestworzach między światami, są nieśmiertelni i wolni od zła, tak więc zajmowanie się sprawami ziemskimi byłoby czynnością niegodną ich oblicza. Jakikolwiek strach przed ingerencją bóstw uznaje za niepotrzebną przeszkodę w drodze do osiągnięcia szczęścia.
Epikur wykorzystuje naukę Demokryta i przerabia ją wedle własnych potrzeb. Idea samoruchu atomu była jego oryginalnym wkładem do rozwoju materializmu atomistycznego i zarazem ostatnią wielką szkołą materialistyczną w ramach starożytnej filozofii greckiej.
Późniejsi myśliciele starożytni wysoko oceniają konstrukcję jego myśli. Z szacunkiem mówią o surowym, graniczącym z ascetyzmem trybie życia Epikura, na które nie mogła rzucić cienia nawet ostra krytyka, z jaką występują jego przeciwnicy. Natomiast chrześcijańscy pisarze wieków średnich wszelkimi możliwymi sposobami starali się oczernić moralną postawę Epikura, jako wielkiego bojownika z przesądami religijnymi.
Bibliografia:
- Legowicz J., „Historia filozofii starożytnej grecji i Rzymu”, Warszawa 1973
- „Krótki zarys historii filozofii”, pod red. M.T. Jowczuka i in., tłum. [z ros.] M. Drużkowski i in., Warszawa 1969
- Tatarkiewicz W., „Historia filozofii” tom I, Warszawa 1999
- Palacz R., „Klasycy filozofii”, Warszawa 1988